“โลหะหนักในพืชผักผลไม้” อันตรายที่แฝงอยู่ในผลผลิตทางการเกษตร

คุณแน่ใจไหมว่าผักผลไม้ที่เรากินอยู่ทุกวัน “ปลอดภัย” อย่างที่คิด? รู้หรือไม่ว่าเบื้องหลังผลผลิตทางการเกษตรเหล่านี้อาจมีสิ่งที่เรามองไม่เห็นซ่อนอยู่ นั่นคือ “โลหะหนัก (Heavy Metals)” ที่แอบแฝงในพืชผักผลไม้และเป็นภัยเงียบต่อร่างกายของมนุษย์

แล้วโลหะหนักเข้าไปอยู่ผักผลไม้ในเหล่านี้ได้อย่างไร บทความนี้จะพาคุณไปไขข้อสงสัยกันตั้งแต่ความหมายว่าโลหะหนัก คือ? โลหะหนักมีอะไรบ้าง? และมันส่งผลกระทบต่อร่างกายอย่างไรเมื่อสะสมเป็นระยะเวลานาน รวมถึงแนวทางในการป้องกันโลหะหนักในผลผลิตทางการเกษตรกัน!

โลหะหนัก (Heavy Metals) คืออะไร

โลหะหนัก คือ กลุ่มธาตุโลหะที่มีความถ่วงจำเพาะมากกว่าน้ำ 5 เท่าขึ้นไป โดยสามารถเกิดขึ้นได้เองตามธรรมชาติในดิน หิน หรือแหล่งน้ำ และเกิดจากการกระทำของมนุษย์ เช่น การทำเหมืองแร่ การผลิตแบตเตอรี่ หรือการใช้ปุ๋ยและยากำจัดศัตรูพืชในภาคเกษตรกรรม และหากโลหะหนักกระจายสู่สิ่งแวดล้อมและบรรยากาศอาจทำให้เกิดการปนเปื้อนในสิ่งแวดล้อมตลอดจนเข้าสู่ห่วงโซ่อาหาร (Food Chain) ได้

ซึ่งโลหะหนัก (Heavy Metals) บางชนิดมีประโยชน์ต่อร่างกายเมื่อได้รับในปริมาณที่เหมาะสม เช่น แมงกานีส (Mn) เหล็ก (Fe) ทองแดง (Cu) และสังกะสี (Zn) ส่วนโลหะหนักบางประเภทหากร่างกายได้รับเข้าไปในปริมาณมากและเป็นระยะเวลานานอาจก่อให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพได้ เช่น ปรอท (Hg) ตะกั่ว (Pb) และแคดเมียม (Cd) เป็นต้น

โลหะหนักมีอะไรบ้าง และผลกระทบต่อร่างกาย

โลหะหนัก (Heavy Metals) ที่มักพบการปนเปื้อนได้บ่อยในพืชผักผลไม้และผลผลิตทางการเกษตร มีดังต่อไปนี้

ตะกั่ว (Lead): โลหะหนักสีเทาหรือฟ้าอมเทามีลักษณะเป็นของแข็ง มักใช้ในอุตสาหกรรมการผลิตแบตเตอรี่ สี และท่อสำหรับระบบน้ำ ซึ่งตะกั่วมีผลกระทบต่อระบบประสาทและสมอง เสี่ยงความจำเสื่อมในระยะยาว และหากเด็กได้รับตะกั่วเป็นเวลานานจะส่งผลต่อพัฒนาการทางสมองและเชาว์ปัญญา
แคดเมียม (Cadmium): ลักษณะเป็นของแข็งสีขาวเงินหรือสีเทา ใช้ในอุตสาหกรรมผลิตแบตเตอรี่ชนิดนิกเกิล-แคดเมียม ปุ๋ยฟอสเฟต และอุตสาหกรรมโลหะ ซึ่งมักพบปนเปื้อนอยู่ในผัก ข้าวโพด และสัตว์ทะเลบางชนิด โดยทำให้สะสมในร่างกายของมนุษย์และส่งผลต่อการทำงานของไต ทำให้มวลกระดูกบาง กระดูกพรุน และเพิ่มความเสี่ยงต่อโรคมะเร็งได้
ปรอท (Mercury): โลหะหนักที่มีลักษณะเป็นของเหลวมักปนเปื้อนอยู่ในดิน น้ำ และอากาศ หากร่างกายมีการสะสมปรอทจะทำให้เกิดอาการปวดศีรษะ อ่อนเพลีย ส่งผลต่อระบบประสาท การทำงานของระบบทางเดินหายใจ อีกทั้งยังส่งผลต่อการทำงานของไตและตับ
อะลูมิเนียม (Aluminum): โลหะเบาที่จัดอยู่ในกลุ่มควรเฝ้าระวังเช่นเดียวกับโลหะหนัก ซึ่งมักพบได้ทั่วไปในชีวิตประจำวัน เช่น ภาชนะบรรจุต่าง ๆ กระป๋อง ฟอยล์ห่ออาหาร ตลอดจนฝุ่นละอองในอากาศ ซึ่งอาจทำให้เกิดโรคสมองเสื่อมหรือภาวะอัลไซเมอร์ อีกทั้งยังขัดขวางการดูดซึมแคลเซียม และส่งผลต่อการทำงานของไต
สารหนู (Arsenic): โลหะหนักสีขาวและเหลือง มักปนเปื้อนในแหล่งน้ำ ดิน และสะสมในพืชบางชนิด เช่น ข้าว และผักผลไม้ ซึ่งเป็นพิษต่อร่างกายอย่างรุนแรงทั้งแบบเฉียบพลันและแบบเรื้อรังจนอาจทำให้เสียชีวิตได้ อีกทั้งยังเป็นสารก่อมะเร็งหลายชนิดอีกด้วย
โครเมียม (Chromium): ธาตุโลหะสีเทาเงินลักษณะมันวาว มักใช้ในการชุบโลหะผลิตสเตนเลสสตีล ซึ่งโครเมียมสามารถตรวจพบได้ในร่างกายบางส่วนในปริมาณที่เหมาะสม และอยู่ในรูปแบบที่เป็นพิษหากสูดดมเข้าสู่ร่างกาย อาจทำให้เกิดการระคายเคือง และเพิ่มความเสี่ยงต่ออาการแพ้และโรคมะเร็ง
นิกเกิล (Nickel): โลหะลักษณะสีเงินที่ใช้ในการผลิตเหรียญกษาปณ์ หรือสเตนเลสสตีล หากร่างกายสัมผัสและสูดดมเป็นเวลานานจะส่งผลกระทบต่อระบบประสาท ระบบภูมิคุ้มกัน ระบบทางเดินหายใจ และเสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งในโพรงจมูก ไซนัส และปอด
แมงกานีส (Manganese): ธาตุโลหะที่สามารถพบได้ตามธรรมชาติในแหล่งน้ำ หิน ดิน ทราย ซึ่งมักพบได้จากอาหารที่บริโภค เช่น ธัญพืชที่ไม่ขัดสี ผักใบเขียว หรือถั่ว เป็นต้น ถึงแม้ว่าแมงกานีสเป็นแร่ธาตุที่จำเป็นต่อร่างกาย แต่สามารถทำให้เกิดพิษต่อระบบประสาทได้ รวมถึงทำให้เกิดอาการคล้ายโรคพาร์กินสัน
ทองแดง (Copper): โลหะหนักสีแดงอมส้ม มักถูกใช้ในการผลิตสายไฟ ท่อประปา และอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ ซึ่งทองแดงเป็นแร่ธาตุที่จำเป็นต่อร่างกายในปริมาณน้อย แต่หากได้รับมาเกินไปย่อมส่งผลเสียต่อสุขภาพ เช่น ภาวะพิษจากทองแดง (Copper Toxicity) เกิดพิษต่อตับ ไต และระบบทางเดินอาหาร เป็นต้น
สังกะสี (Zinc): โลหะสีเงินอมฟ้ามักพบในดิน น้ำ และแหล่งแร่ต่าง ๆ ซึ่งมีบทบาทสำคัญต่อร่างกาย แต่หากสะสมปริมาณมากเกินไปจะทำให้เกิดภาวะพิษจากซิงค์ ส่งผลเสียต่อระบบทางเดินอาหาร ระบบภูมิคุ้มกันอ่อนแอ และระบบประสาท

แหล่งที่มาของโลหะหนักในพืชผักผลไม้

การปนเปื้อนของโลหะหนักสามารถเกิดขึ้นได้จากหลายที่มาตั้งแต่ขั้นตอนการเพาะปลูกพืชผักผลไม้หรือผลผลิตทางการเกษตร ซึ่งสาเหตุหลักเกิดขึ้นแหล่งที่มาดังต่อไปนี้

ปุ๋ยและยาฆ่าแมลงมีส่วนผสมโลหะหนัก: ปุ๋ยเคมีบางชนิดโดยเฉพาะปุ๋ยฟอสเฟต ปุ๋ยอินทรีย์ที่ไม่ผ่านการควบคุมหรือมีการเจือปนของโลหะหนัก และสารกำจัดศัตรูพืชบางชนิดมีส่วนผสมของโลหะหนักเป็นส่วนประกอบ
การปนเปื้อนผ่านทางดิน น้ำ และอากาศ: ดินและแหล่งน้ำที่ใช้ในการเกษตรอาจปนเปื้อนโลหะหนัก เช่น ตะกั่ว ปรอท และแคดเมียม จากการปล่อยน้ำเสียของโรงงานอุตสาหกรรมหรืออุตสาหกรรมเหมืองแร่ นอกจากนี้มลพิษในอากาศ เช่น ฝุ่นละอองจากยานพาหนะและการเผาไหม้ก็สามารถสร้างมลพิษตกลงสู่ดินและพืชได้โดยตรงอีกด้วย
พื้นที่การเกษตรอยู่ในแหล่งที่ไม่ปลอดภัย: การเพาะปลูกในพื้นที่ใกล้แหล่งอุตสาหกรรม ถนนที่มีการจราจรหนาแน่น ครัวเรือนที่มีการปล่อยน้ำเสีย หรือในบริเวณที่เป็นที่ทิ้งขยะเก่า อาจมีความเสี่ยงสูงที่ดินและน้ำจะเกิดการสะสมของโลหะหนักเหล่านี้ได้
บรรจุภัณฑ์หรือวัสดุเพาะปลูกไม่ได้มาตรฐาน: การใช้วัสดุหรือภาชนะที่ไม่ได้มาตรฐานในการเพาะปลูก การเก็บเกี่ยว หรือการขนส่ง เช่น ถุง กระถาง หรือวัสดุอื่น ๆ ที่มีการเคลือบโลหะอาจทำให้ปนเปื้อนลงสู่พืชผักผลไม้หรือผลผลิตทางการเกษตรที่เพาะปลูกได้

ผักผลไม้ที่มีความเสี่ยงสะสมโลหะหนักสูง

โดยทั่วไปแล้วความเสี่ยงในการสะสมโลหะหนักในพืชผักผลไม้และผลผลิตทางการเกษตรจะขึ้นอยู่กับชนิดของพืชและส่วนที่บริโภค เนื่องจากพืชแต่ละชนิดมีกลไกในการดูดซึมและเก็บสะสมโลหะหนัก (Heavy Metals) ที่แตกต่างกัน ซึ่งผักผลไม้ที่มีความเสี่ยงสูง ได้แก่

พืชประเภทใบ: มักมีการสะสมแคดเมียมและตะกั่วสูง เนื่องจากสัมผัสโดยตรงกับมลพิษในอากาศและแหล่งน้ำ เช่น ผักบุ้ง ผักคะน้า ผักกาด และผักโขม เป็นต้น
พืชประเภทหัว/ราก: มีความเสี่ยงในการดูดซึมโลหะหนัก จากดินโดยตรง เช่น แครอท มันฝรั่ง หัวไชเท้า และเผือก เป็นต้น
ผลไม้บางชนิด: แม้ผลไม้จะมีความเสี่ยงน้อยกว่าผักใบแต่ก็สามารถสะสมสารหนูหรือตะกั่วได้หากปลูกในพื้นที่ปนเปื้อน หรือมีการใช้สารเคมีบางชนิดในการดูแลผลผลิตทางการเกษตร เช่น กล้วย แตงโม หรือฝรั่ง เป็นต้น

แนวทางป้องกันโลหะหนักในผลผลิตทางการเกษตร

การลดความเสี่ยงจากการปนเปื้อนโลหะหนัก (Heavy Metals) ในผักผลไม้และผลผลิตทางการเกษตร ต้องดำเนินการอย่างครอบคลุมตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำ โดยการวางระบบการผลิตที่ปลอดภัยและหลีกเลี่ยงปัจจัยที่ทำให้เกิดความเสี่ยงต่อการปนเปื้อนโลหะหนัก ได้แก่

การคัดเลือกพื้นที่เพาะปลูก: หลีกเลี่ยงพื้นที่เพาะปลูกใกล้โรงงานอุตสาหกรรมหรือแหล่งทิ้งขยะ รวมถึงควรมีการตรวจสอบคุณภาพดินและน้ำก่อนเริ่มทำการเกษตรอยู่เป็นประจำ หรือใช้ระบบปลูกแบบปิดหรือระบบไฮโดรโปนิกส์ เพื่อเลี่ยงการดูดซึมโลหะหนักจากดินโดยตรง
การเลือกใช้สารเคมีเกษตร: เลือกใช้ปุ๋ยและสารกำจัดศัตรูพืชที่ได้มาตรฐานและผ่านการรับรองว่าโลหะหนักมีปนเปื้อนต่ำ หรือปุ๋ยอินทรีย์จากแหล่งผลิตที่ได้รับมาตรฐาน GAP, GACP เป็นต้น
การตรวจสอบและควบคุมสภาพแวดล้อมในการเพาะปลูก: ควบคุมความเสี่ยงจากปัจจัยภายนอก เช่น ปรับปรุงคุณภาพดินเพื่อลดการดูดซึมโลหะหนักในพืชโดยควบคุมค่า pH ของดิน ใช้น้ำจากแหล่งน้ำที่สะอาดไม่มีการปนเปื้อนโลหะหนักหรือใช้ระบบกรองน้ำสะอาด และส่งเสริมการปลูกในระบบโรงเรือนหรือโรงปลูกแบบปิดเพื่อลดความเสี่ยงจากการปนเปื้อนโลหะหนัก
ความโปร่งใสและการตรวจสอบย้อนกลับ: จดบันทึกข้อมูลในการเพาะปลูกอย่างเป็นระบบ เช่น แหล่งที่มาของดิน ปุ๋ย และน้ำ รวมถึงจัดเก็บผลการวิเคราะห์ก่อนปลูกและผลผลิตก่อนจำหน่ายให้มั่นใจว่าไม่มีการปนเปื้อนเพื่อความโปร่งใสและสามารถตรวจสอบย้อนกลับได้

ปลอดภัยตั้งแต่ต้นทางด้วยวัตถุดิบผักผลไม้จาก “Cogistics”

ความปลอดภัยของอาหาร (Food Safety) คือเรื่องที่ผู้ประกอบการในอุตสาหกรรมอาหารไม่ควรมองข้าม ตั้งแต่ขั้นตอนในการจัดหาวัตถุดิบโดยเฉพาะผักผลไม้ที่ต้องสะอาด ปลอดภัย ไร้สารเคมีตกค้าง หรือการปนเปื้อนโลหะหนัก (Heavy Metals) ที่เจือปนในผลผลิตทางการเกษตรตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำ

“Cogistics” ผู้ให้บริการจัดหาวัตถุดิบประเภทผักและผลไม้สำหรับการผลิตในภาคอุตสาหกรรมอาหารด้วยการบริหารจัดการด้านห่วงโซ่อุปทาน (Supply Chain Management) เราให้ความสำคัญกับทุกกระบวนการของห่วงโซ่อาหาร (Food Supply Chain) ตั้งแต่แหล่งเพาะปลูก การคัดเลือกวัตถุดิบ ไปจนถึงการจัดเก็บและขนส่งในระบบ Cold Chain Logistics ที่ควบคุมอุณหภูมิอย่างเหมาะสม เพื่อรักษาความสดใหม่ของวัตถุดิบผักผลไม้ พร้อมป้องกันการสะสมของจุลินทรีย์หรือสารปนเปื้อนที่อาจเกิดขึ้นระหว่างทาง

เพราะเราเชื่อว่าอาหารที่มีคุณภาพต้องเริ่มจากวัตถุดิบและกระบวนการทางซัพพลายเชนที่มีประสิทธิภาพ พร้อมส่งต่ออาหารที่ปลอดภัยแก่ผู้บริโภคต่อไป

สามารถสอบถามเพิ่มเติมได้ที่ช่องทาง

Call: 02-328-6638

Line Official: @cogistics

Facebook: Cogistics Co., Ltd.

Email: salesorder@cogistics.co.th

แล้วมาร่วมเป็นส่วนหนึ่งกับเรา Cogistics เพื่อนคู่คิดธุรกิจอุตสาหกรรมอาหาร